Ο πυρετός είναι η απάντηση του οργανισμού σε μια προοδευτική λοίμωξη και απόδειξη ότι η ανοσολογική άμυνα του οργανισμού λειτουργεί σωστά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν συνιστάται πάντα να χαμηλώνεται με φάρμακα

“Πότε είναι απαραίτητο να δοθούν φάρμακα σε παιδιά για την καταπολέμηση του πυρετού τους;”: Αυτή είναι μια από τις πιο συχνές ερωτήσεις στον παιδίατρο. Μια φαινομενικά απλή ερώτηση σχετικά με ένα ενοχλητικό σύμπτωμα που συνοδεύει πολλές από τις πιο κοινές ασθένειες μεταξύ των παιδιών. Ας προσπαθήσουμε να την διευκρινίσουμε αρχίζοντας να εξηγούμε ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο ο οργανισμός μας προκαλεί πυρετό.

Γιατί υπάρχει πυρετός;

Όταν μας επιτίθεται ένα μικρόβιο που μολύνει τους ιστούς μας (για παράδειγμα ένας στρεπτόκοκκος που προσβάλλει το λαιμό ή ένας ιός που προσβάλλει το έντερο ή τους πνεύμονες) το σώμα αποκρίνεται ενεργοποιώντας ραγδαία το ανοσοποιητικό σύστημα.

Φανταζόμαστε την άμυνα μας ως έναν στρατό εφοδιασμένο με «στρατεύματα αεροπορίας, ναυτικού και εδάφους». Έχοντας αναχαιτίσει τον επικίνδυνο εχθρό αρχικά, τον ιό ή το βακτήριο, το ανοσοποιητικό σύστημα (το «υπουργείο Άμυνας» ας πούμε) διατάζει μια αντεπίθεση: ορισμένα κύτταρα (τύποι λεμφοκυττάρων) ταξιδεύουν στο αίμα αναζητώντας τους επιτιθέμενους, σηματοδοτώντας την παρουσία τους σε μόνιμα «στρατεύματα εδάφους» (μακροφάγα), τότε άλλα κύτταρα παράγουν αμυντικά όπλα (τα αντισώματα) και ούτω καθεξής.

Μεταξύ των όπλων που χρησιμοποιεί αυτό το ειδικό αμυντικό σύστημα είναι η αύξηση της θερμοκρασίας. Στην πραγματικότητα, πολλά μικρόβια «υποφέρουν» εάν η θερμοκρασία δεν είναι περίπου 36-37 °C. Η θερμοκρασία του σώματός μας ελέγχεται από έναν ειδικό θερμοστάτη που έχουμε στον εγκέφαλο και πιο συγκεκριμένα στον υποθάλαμο. Μερικά αμυντικά κύτταρα του σώματός μας είναι υπεύθυνα, μέσω ενός πολύπλοκου χυμικού μηχανισμού, να τροποποιήσουν τον “θερμοστάτη” σε υψηλότερη θερμοκρασία: μεταξύ των επιδράσεων αυτής της διαδικασίας υπάρχει επίσης η αγγειοσυστολή του δέρματος για τη μείωση της διασποράς της θερμότητας (ωχρότητα του δέρματος), η διέγερση των μυϊκών συσπάσεων (ρίγος), με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας μέσω της μυϊκής κίνησης.

Σύμπτωμα ή άμυνα;

Ο πυρετός δεν είναι ένα κακό σύμπτωμα, αλλά μια αντίδραση του σώματός μας που αμύνεται από μια ασθένεια. Ο πυρετός δείχνει ότι διεξάγεται μια μάχη (φλεγμονή) και ότι το αμυντικό μας σύστημα εργάζεται για να το επιλύσει. Σε αυτό το σημείο τίθεται το ερώτημα: εάν ο πυρετός είναι ένα σημάδι της ικανότητας του σώματος να υπερασπιστεί τον εαυτό του, δεν θα επιβραδύνουμε την αυτοΐαση μειώνοντας τον με αντιπυρετικά φάρμακα; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες και έχει αποδειχθεί ότι για ορισμένες μολυσματικές ασθένειες (όπως πχ την ανεμευλογιά ή την ελονοσία) η χρήση φαρμάκων κατά του πυρετού παρατείνει την παθολογική κατάσταση. Δεν είναι απαραίτητο να μειωθεί ο πυρετός για να βοηθήσει την ανάρρωση από μια μολυσματική ασθένεια.

Πότε πρέπει να δίνονται αντιπυρετικά;

Το αντιπυρετικό φάρμακο πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο εάν το παιδί έχει πυρετό >38.5° C ή πόνο, δηλαδή εάν η ασθένειά του οδηγεί σε πυρετό ή πόνο, δυσκολία στην σίτιση (πόση ή βρώση) και στον ύπνο. Επομένως, θα χορηγηθεί στο παιδί, εφόσον απαιτηθεί, παρακεταμόλη ή ιβουπροφαίνη (τα μόνα αντιπυρετικά φάρμακα που συνιστώνται στα παιδιά) μόνο εάν υπάρχει κακουχία που εμποδίζει τις φυσιολογικές του δραστηριότητες. Εάν το παιδί έχει πυρετό 39°C και δεν αισθάνεται ιδιαίτερα αδιαθεσία ή κοιμάται, δεν χρειάζεται να το ξυπνήσουμε  για να του χορηγηθεί το φάρμακο, παρά στην άνοδο της θερμοκρασίας και στα ρίγη το τυλίγουμε, στην επιμονή της στον χρόνο ελαφρύνουμε την ένδυση και δίνουμε τα κατάλληλα φάρμακα με οδηγία του παιδιάτρου. Εάν το παιδί έχει θερμοκρασία 37,5 ή 38° C ή πόνο στο αυτί ή δεν είναι σε θέση να καταπιεί λόγω πονόλαιμου, τότε θα το βοηθήσουμε να ανακουφίσει τα ενοχλητικά συμπτώματα με το αντιπυρετικό. Ο πρωταρχικός στόχος της θεραπείας ενός εμπύρετου παιδιού θα πρέπει να είναι η βελτίωση της γενικής υγείας και της ενυδάτωσής του, αντί να επικεντρώνεται στην ομαλοποίηση μόνο της θερμοκρασίας του σώματος. Ο πονοκέφαλος θα πρέπει πάντα να ανακοινώνεται στον θεράποντα ιατρό.

Εμβολιασμοί και αντιμετώπιση του πυρετού

Μια άλλη συχνή ερώτηση αφορά τον πυρετό που εμφανίζεται όταν ένα παιδί εμβολιάζεται: «Είναι απαραίτητο να τον μειώσουμε;» ή

«Είναι έγκυρη η συμβουλή να λαμβάνεται παρακεταμόλη πριν από τον εμβολιασμό για να αποφευχθεί η εμφάνιση πυρετού;»

Οι ερευνητές έχουν ελέγξει την επίδραση της σκόπιμης πρόσληψης παρακεταμόλης σε περισσότερα από 400 παιδιά κατά τη διάρκεια του κύκλου εμβολιασμού του πρώτου έτους της ζωής. Σε παιδιά που έλαβαν παρακεταμόλη, ο πυρετός εμφανίστηκε πιο σπάνια από ό, τι στην ομάδα παιδιών που εμβολιάστηκαν χωρίς τη χρήση του φαρμάκου, αν και τα επεισόδια υψηλού πυρετού ήταν τα ίδια και στις δύο ομάδες. Ωστόσο, η παραγωγή αντισωμάτων ήταν χαμηλότερη σε παιδιά που έλαβαν παρακεταμόλη. Στο τέλος του κύκλου εμβολιασμού, όλα τα παιδιά φάνηκαν να έχουν ικανά αντισώματα για να αμυνθούν ενάντια στο μικρόβιο, ακόμη κι αν τα παιδιά που δεν είχαν λάβει παρακεταμόλη είχαν μεγαλύτερη ποσότητα αντισωμάτων. Επομένως, αυτή η έρευνα επιβεβαιώνει επίσης τη σχέση μεταξύ πυρετού και δραστηριότητας του ανοσοποιητικού συστήματος: εάν το φάρμακο κατά του πυρετού χρησιμοποιείται κατά τον εμβολιασμό, εκτός από την αποφυγή επεισοδίων υψηλού πυρετού, η δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος ενδεχομένως μειώνεται.

Καταπολέμηση της λοίμωξης και όχι του πυρετού

Ο πυρετός είναι μια απάντηση σε μια μόλυνση, ένα φαινόμενο που υπάρχει σε όλα τα θηλαστικά για πολλά εκατομμύρια χρόνια. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι είναι το μόνο ζωικό είδος που προσπαθεί σκόπιμα να μειώσει τη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια ενός εμπύρετου επεισοδίου. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ένας υψηλός πυρετός δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η ασθένεια είναι πιο σοβαρή, χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ιογενούς έκτης νόσου: ο πυρετός, που προκαλείται από το μικρόβιο που προκαλεί τη λοίμωξη, είναι γενικά πολύ υψηλός και μπορεί να διαρκέσει για 3-5 ημέρες, αλλά είναι εντελώς ακίνδυνη και δεν έχει επιπλοκές. Εκτός από την ενημέρωση σχετικά με την ασφάλεια και τους κινδύνους από τη χρήση του φαρμάκου, οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι ο ίδιος ο πυρετός δεν βλάπτει και δεν είναι ένα κακό φαινόμενο, αλλά είναι η φυσική αντίδραση στη μόλυνση. Και είναι η μόλυνση που θέλουμε να καταπολεμήσουμε, όχι ο πυρετός εν τέλει.

Τι να κάνουμε;

• Κρατήστε το παιδί όσο το δυνατόν πιο ακάλυπτο στον επιμένοντα υψηλό πυρετό
• Αποφύγετε την αφυδάτωση προσφέροντάς του υγρά που του αρέσουν, κατά προτίμηση σε μικρές γουλιές: νερό, χυμούς φρούτων, χλιαρό γάλα
• Βεβαιωθείτε ότι κοιμάται αρκετά
• Εάν το παιδί θέλει, μπορείτε να του κάνετε μπάνιο στους 37 °C (χλιαρό).

Τι δεν πρέπει να κάνουμε;

• Αυξάνουμε την θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου
• Καλύπτουμε με κουβέρτες
• Προσπαθούμε να μειώσουμε την θερμοκρασία με κάθε κόστος, χορηγώντας υψηλές δόσεις φαρμάκων ή εναλλάσσοντας περισσότερα από ένα αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουμε νέο υψηλότερο πυρετό (φαρμακευτικός πυρετός)

Θωμάς Παπαλεξανδρής
Παιδίατρος