Από τι αποτελείται και ποιους πολύτιμους πόρους περιέχει;
Ποια η φροντίδα, η διατήρηση και η πιθανή δωρεά του αίματός του;
Όλες οι απαντήσεις.
Ο ομφάλιος λώρος μοιάζει με σχοινί, έχει μήκος περίπου 50 cm και διάμετρο περίπου 1-2 cm. Στο εσωτερικό τον διατρέχουν τρία μακρά αιμοφόρα αγγεία, στο ένα από τα οποία (κεντρικό) το αρτηριακό αίμα της μητέρας ρέει στο μωρό και επιστρέφει με τα άλλα δύο (περιφερικά) φλεβικό αίμα στον πλακούντα. Συνδέεται, λοιπόν, με τα αγγεία της μήτρας, μέσω του πλακούντα, έτσι ώστε το φλεβικό αίμα του εμβρύου πηγαίνει προς το σώμα της μητέρας, ενώ το αρτηριακό αίμα από τη μητέρα πηγαίνει προς το έμβρυο, από τις πρώτες ημέρες μετά την σύλληψη.
Αυτά τα αγγεία έχουν σπειροειδές σχήμα, έτσι ώστε να είναι σε θέση να προσαρμόζονται σε οποιοδήποτε τέντωμα σε μήκος και καλύπτονται με έναν ανοιχτόχρωμο και ζελατινώδη ιστό που τα επενδύει πλήρως, για να απορροφήσει τις πιθανές συμπιέσεις. Στο εξωτερικό του, επομένως, ο ομφάλιος λώρος είναι υπόλευκος. Μπορεί να ζητήσει, αν θέλει η μητέρα, να τον δει τη στιγμή του τοκετού.
Ομφάλιος λώρος και η λειτουργία του αμνιακού υγρού
Περιβάλλεται από αμνιακό υγρό, όπως όλα τα τοιχώματα της μήτρας. Η πυκνότητα του αμνιακού νερού βοηθά επίσης στη μείωση των πιέσεων που προέρχονται από το εξωτερικό. Επειδή το αίμα ρέει μέσα του, ο ομφάλιος λώρος έχει τον δικό του παλμό (όπως όταν αισθανόμαστε τον παλμό του αίματος μέσω της ψηλάφησης του καρπού μας), ο οποίος αντιστοιχεί στον ρυθμό της καρδιάς του μωρού, ψηλαφώντας τα δύο μικρότερα αγγεία, τις ομφαλικές αρτηρίες. Προσδένεται στο κέντρο του πλακούντα και στην άλλη πλευρά στην κοιλιά του εμβρύου. Το έμβρυο, λοιπόν, τον βρίσκει συνεχώς μπροστά του και σίγουρα τυχαίνει να τον αγγίζει με τα χέρια του και αισθάνεται ότι τρίβεται στο σώμα του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έμβρυο “παίζει” με τον ίδιο του τον ομφάλιο λώρο. Δεδομένου ότι το έμβρυο κινείται στη μήτρα, μερικές φορές ο λώρος του γυρίζει και στρίβει, αλλά εξίσου, ξετυλίγεται και εκτείνεται σαν ελατήριο, χάρη στο ομαλό του τοίχωμα, την απαλότητα του υδάτινου περιβάλλοντος στο οποίο βυθίζεται και τον τόνο από τα εσωτερικά του αγγεία.
Πιθανοί κίνδυνοι και τρόποι αντιμετώπισής τους
Είναι πολύ σπάνιο ο λώρος να γυρίζει ή να συμπιέζεται με τρόπο που να δημιουργεί ένα πραγματικό πρόβλημα, λόγω των ανατομικών χαρακτηριστικών που περιγράφονται παραπάνω. Αυτή η κατάσταση συμβαίνει ειδικά όταν ο τοκετός είναι σε εξέλιξη. Εάν συμβεί αυτό, το παιδί επιβραδύνει τον καρδιακό του ρυθμό και μειώνει την κινητικότητά του, που πολλές φορές το αντιλαμβάνεται η μητέρα λίγο πριν να γεννήσει. Για το λόγο αυτό, πριν ή κατά τη διάρκεια του τοκετού, ο εμβρυϊκός καρδιακός παλμός παρακολουθείται και ακούγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μερικές φορές η γυναίκα καλείται να αλλάξει θέση για να ενθαρρύνει μικρές αλλαγές στη θέση ή στην πίεση πάνω του, που θα μπορούσε να είναι διορθωτική. Η πιο συχνή κατάσταση είναι αυτή στην οποία το μωρό γεννιέται, με μία ή περισσότερες περιτυλίξεις γύρω από το σώμα του, και ο μαιευτήρας ή η μαία το γυρίζουν για να επιμηκυνθεί ο λώρος και να μπορεί να τοποθετηθεί το μωρό στο σώμα της μητέρας του. Σε ορισμένες οξείες καταστάσεις, από την άλλη πλευρά, η γέννηση πραγματοποιείται με καισαρική τομή και αποκόπτεται σύντομα.
Βλαστικά κύτταρα, ένας πολύτιμος πόρος
Όταν το μωρό γεννιέται, ο λώρος εξακολουθεί να συνδέεται για λίγα λεπτά ενεργά στον πλακούντα. Αυτό σημαίνει ότι τα αγγεία, τα οποία ενώνουν τη μητέρα στο παιδί, διατηρούν τη διέλευση του αίματος και στις δύο κατευθύνσεις, με ιδιαίτερο πλεονέκτημα για τον νεογέννητο. Στην πραγματικότητα, μόλις το μωρό γεννηθεί, ο ομφάλιος λώρος είναι θερμός και παλλόμενος. Μέσω αυτού το νεογέννητο λαμβάνει τις πολύτιμες ουσίες που το βοηθούν να προσαρμοστεί στο εξωμήτριο περιβάλλον και τα πολύτιμα βλαστοκύτταρα, που ονομάζονται “πολυδύναμα”, τα οποία αντιπροσωπεύουν έναν σημαντικό βασικό πόρο υγείας που η φύση προικίζει το νεογνό τα πρώτα λεπτά μετά τη γέννησή του. Η ποσότητα αίματος που φτάνει στο νεογέννητο τα πρώτα κρίσιμα λεπτά, πριν αποκοπεί ο λώρος, φαίνεται επίσης να είναι μια καλή επένδυση στην πρόληψη της βρεφικής αναιμίας.
Κοπή του ομφάλιου λώρου
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία αναπτυσσόμενη βιβλιογραφία που υποστηρίζει ότι η καθυστέρηση στην απολίνωση του ομφαλίου λώρου μετά τον τοκετό συνδέεται με οφέλη για το νεογέννητο. Γενικά, μέρος της ροής του αίματος συνεχίζει να συμβαίνει τα πρώτα 3-5 λεπτά. Μελέτες έχουν δείξει πόσο σημαντικό είναι να μην αποκόπτεται αμέσως ακόμη και στα πρόωρα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή, μέχρι και την έξοδο του πλακούντα. Το μήκος του ομφάλιου λώρου αντιστοιχεί στο μήκος που απαιτείται για να φτάσει το νεογέννητο στο στήθος της μητέρας του. Έτσι μπορεί στη συνέχεια να παραμείνει συνδεδεμένος ενώ το μωρό ηρεμεί στο σώμα της μητέρας και αρχίζει να θηλάζει έως και 5 λεπτά σε οριζόντια θέση, εφόσον το επιτρέπει η υγεία και των δύο.
Φροντίδα του ομφαλικού κολοβώματος
Μέχρι και πριν από περίπου δέκα χρόνια οι οδηγίες που δίνονταν γενικά ήταν το ομφαλικό κολόβωμα να απολυμαίνεται πάντα με γάζες, καθαρό οινόπνευμα ή και αυτοκόλλητες ταινίες με γάζα για σταθεροποίηση στην κοιλιά. Σήμερα η διαδικασία έχει απλοποιηθεί, επειδή έχει παρατηρηθεί ότι το να αφήσει κανείς να στεγνώσει χωρίς να εφαρμόσει απολύτως τίποτα, αποπίπτει πιο εύκολα και γρήγορα. Προτιμάται λοιπόν απλώς να παραμένει ελεύθερο και αεριζόμενο το κλιπ με το κολόβωμα και όχι να σφίγγεται η πάνα πάνω του. Ορισμένα νοσοκομεία και κλινικές δίνουν ελαφρώς διαφορετικές οδηγίες, έτσι δεν υπάρχει πάντα ομοφωνία μεταξύ του ενός και του άλλου επαγγελματία. Ωστόσο, σε κάθε αλλαγή της πάνας, παρατηρείται εάν υπάρχουν εκκρίσεις, που απομακρύνονται απαλά με αποστειρωμένη γάζα και καθαρό οινόπνευμα. Είναι σημαντικό οι χειρισμοί να γίνονται πάντα με καθαρά χέρια. Εάν το κολόβωμα είναι μεγάλο σε πάχος και μήκος, θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να στεγνώσει, εάν είναι μικρό νωρίτερα. Ο χρόνος απόπτωσης μπορεί να κυμαίνεται από 3 έως 10 ημέρες. Σε παρατήρηση δύσοσμων ή αιματηρών εκκρίσεων είναι απαραίτητη η ενημέρωση του οικογενειακού παιδιάτρου. Μετά την απόπτωση η βάση του ομφαλού μπορεί να έχει ακόμη κιτρινωπές εκκρίσεις ή λίγο αίμα που σχηματίζει ξηρό θρόμβο και θα πρέπει να παραμείνει έως ότου ολοκληρωθεί η διαδικασία επούλωσης. Γενικά, στην Ελλάδα, λέγεται το πρώτο ολόσωμο μπάνιο να γίνεται μετά την απόπτωσή του. Αυτή δεν είναι μια άκαμπτη οδηγία. Μπορεί να πλένεται το νεογνό, αρκεί να στεγνώνεται καλά το κολόβωμα με καθαρή γάζα.
Δωρεά ομφαλοπλακουντιακού αίματος
Όσον αφορά τη δωρεά αίματος ομφάλιου λώρου, η ατομική «αυτόλογη» δωρεά διαφέρει από τη δημόσια, που χρησιμοποιείται κυρίως για έρευνα. Αυτό που διατηρείται είναι τα βλαστικά κύτταρα στα οποία το εμβρυϊκό αίμα είναι πλούσιο. Προς το παρόν, η «δημόσια» συλλογή χρησιμοποιείται κυρίως για την αντιμετώπιση της παιδικής λευχαιμίας. Η αυτόλογη δωρεά μπορεί να επιλεγεί εάν υπάρχουν συγκεκριμένες γενετικά καθορισμένες οικογενείς αιματολογικές παθολογίες. Η ποιότητα και η ασφάλεια των τραπεζών συλλογής είναι θεμελιώδης, για να διατηρηθεί και να χρησιμοποιηθεί τελικά αυτός ο ανθρώπινος ιστός. Η διάρκεια της δωρεάς δεν είναι παντοτινή, αλλά για δέκα χρόνια ή να παραταθεί εάν διατηρηθεί ο ιστός σε καλή κατάσταση. Η μέθοδος συλλογής πρέπει επίσης να ακολουθεί μια προσεκτική διαδικασία: πρέπει να συλλεχθεί αρκετό αίμα ώστε να γεμίσει μια σακούλα περίπου 150 ml, διαφορετικά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, οπότε ο ομφάλιος λώρος πρέπει να κοπεί αμέσως. Το αίμα μέσα του συμπιέζεται και συλλέγεται με αποστειρωμένο τρόπο και φυλάσσεται σε ειδικά δοχεία που εγγυώνται τη χαμηλή θερμοκρασία του και διασφαλίζουν ότι δεν αλλοιώνεται κατά τη μεταφορά.
Θωμάς Παπαλεξανδρής
Παιδίατρος
