Η ανοσολογική άμυνα των παιδιών είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που αναπτύσσεται μαζί τους και το οποίο, όπως και το υπόλοιπο σώμα, μαθαίνει να αναπτύσσεται μέσω της επαφής με το περιβάλλον. Ακριβώς συναντώντας τις πιο διαφορετικές μορφές μικροβίων το ανοσοποιητικό σύστημα «μαθαίνει» να αναγνωρίζει και να καταπολεμά τις πιο κοινές λοιμώξεις (προφανώς μιλάμε για υγιή παιδιά που δεν έχουν διαγνωστεί με καμία ανοσολογική ανεπάρκεια). Όπως θα δούμε στη συνέχεια, για να ενισχύσουμε την ανοσοποιητική άμυνα των παιδιών πρέπει να ακολουθήσουμε μερικές απλές συμβουλές.
«Και η χρήση βιταμινών και συμπληρωμάτων για την ανοσολογική άμυνα των παιδιών; Είναι χρήσιμη ή όχι;»
Η χρήση αυτών των προϊόντων δεν υποστηρίζεται από καμία επιστημονική βιβλιογραφία που να έχει επαληθεύσει την αποτελεσματικότητά τους. Επιπλέον, ας μην γελιόμαστε από τη διατύπωση «φυσικό» που συναντάμε συχνά στις ετικέτες, αφού κανένα μόριο, όσο βιολογικά ή φυσικά προέρχεται, δεν είναι ποτέ εντελώς ακίνδυνο. Συχνά, πράγματι, οι βιταμίνες και τα συμπληρώματα για την άμυνα του ανοσοποιητικού περιέχουν ουσίες ικανές να διεγείρουν αλλεργικές αντιδράσεις σε άτομα με προδιάθεση και να συσσωρεύονται στον οργανισμό (όπως στην περίπτωση των λιποδιαλυτών βιταμινών) με πιθανές τοξικές επιδράσεις με αναλογία κινδύνου/οφέλους στη χορήγηση στα περισσότερα μικρά παιδιά απολύτως δυσμενή.
«Πώς λειτουργούν οι άμυνες των παιδιών;»
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η ανοσολογική άμυνα των βρεφών είναι ανώριμη και αναπτύσσεται καθώς μεγαλώνουν. Ακόμη και κατά τη γέννηση, όμως, το νεογέννητο δεν είναι εντελώς «ακάλυπτο», δεν στερείται δηλαδή κάθε ανοσολογικής άμυνας. Μάλιστα, τα μητρικά αντισώματα φτάνουν μέσω του πλακούντα κατά το τελευταίο τρίμηνο και θα παραμείνουν μαζί του για να τον προστατεύσουν τους πρώτους 12 μήνες της ζωής του. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του τοκετού, η διέλευση του κολπικού καναλιού βοηθά το μωρό να δημιουργήσει τη λεγόμενη εντερική μικροχλωρίδα, επειδή του παρέχει ένα σύστημα «καλών» βακτηρίων που θα το συνοδεύουν σε όλη του τη ζωή και που θα είναι θεμελιώδες για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού του συστήματος. να αναγνωρίσει και να καταπολεμήσει τα «κακά» βακτήρια.
Στην περίπτωση της καισαρικής τομής – άρα εάν λείπει η κολπική δίοδος – υπάρχουν άλλοι τρόποι για την προστασία του νεογέννητου. Κυρίως με το θηλασμό, που περιέχει αντισώματα και άλλες θεμελιώδεις ουσίες, αλλά και με την επαφή δέρμα με δέρμα μητέρας και μωρού, που επιτρέπει τη διέλευση των «καλών» βακτηρίων. Αυτή η «ανταλλαγή», θεμελιώδης μετά τον τοκετό, συνεχίζεται σε όλη τη νεογνική περίοδο και κατά τον θηλασμό, ακόμα και όταν το μωρό είναι μεγαλύτερο. Μην ανησυχείτε, λοιπόν, εάν το μωρό σας γεννήθηκε με καισαρική τομή ή/και τρέφεται με τεχνητό γάλα: Η Μητέρα Φύση έχει επινοήσει πολλά συστήματα για να το προστατεύσει!
Ακόμη και μετά από αυτούς τους πρώτους μήνες της ζωής του, το ανοσοποιητικό σύστημα του μωρού θα συνεχίσει να διαμορφώνεται και να ωριμάζει μαζί του. Καθώς μεγαλώνουμε, μάλιστα, εκτιθέμεθα σε μικρόβια κάθε είδους (κυρίως ιούς και βακτήρια). Μόλις τα λευκά αιμοσφαίρια, που σχηματίζουν τα κύτταρα ανοσίας στο σώμα μας, έρθουν σε επαφή με ένα νέο μικρόβιο, θα παράγουν όχι μόνο τα αντισώματα που είναι απαραίτητα για την καταπολέμησή του, αλλά και κύτταρα «μνήμης» και αντισώματα, δηλαδή μακροχρόνια ανοσία χάρη στην οποία μπορούμε να βάλουμε στην άκρη βασικές πληροφορίες σε περίπτωση που ξανασυναντήσουμε το ίδιο παθογόνο στο μέλλον.
Αυτή η διαδικασία ωρίμανσης είναι επομένως στενά συνδεδεμένη με την επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον: όσο περισσότερα παθογόνα συναντήσει το παιδί νωρίς, τόσο πιο γρήγορα θα μπορέσει να ωριμάσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, μειώνοντας σταδιακά τη συχνότητα των λοιμώξεων.
Επομένως, είναι λάθος να μιλάμε για χαμηλή ανοσολογική άμυνα στα παιδιά μόνον λόγω του γεγονότος ότι αρρωσταίνουν συχνά: εάν αρρωσταίνουν συχνά, ειδικά τους πρώτους μήνες του παιδικού σταθμού, σημαίνει ότι ασκούν το ανοσοποιητικό τους σύστημα για να προστατευτούν καλύτερα στο μέλλον, παρότι είναι κουραστικό γι’ αυτούς που τα φροντίζουν.
«Πότε μπορούμε να πούμε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού είναι ώριμο;»
Η πρώτη φάση ωρίμανσης λαμβάνει χώρα εντός των πρώτων τριών χρόνων ζωής. Σε αυτό το χρονικό διάστημα το παιδί, ειδικά αν είχε συχνά την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με άλλους συνομηλίκους και ενήλικες τόσο από τη δική του οικογένεια όσο και εκτός, συναντά πολλά μικρόβια από τα οποία θα «μάθει» να αμύνεται. Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, ότι το ανοσοποιητικό σύστημα εξελίσσεται συνεχώς, και ως εκ τούτου αλλάζει σε όλη μας τη ζωή, προσαρμόζοντας με βάση τις εμπειρίες μας και τον τρόπο ζωής μας.
Συμβουλές για την ενίσχυση της ανοσοποιητικής άμυνας των παιδιών
Ας εμβολιαστούμε και ας τα εμβολιάσουμε. Ορισμένες λοιμώξεις, εάν προσβάλλουν τις πρώτες ημέρες και μήνες της ζωής, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τα παιδιά. Επομένως, είναι θεμελιώδους σημασίας να εκτίθενται τα παιδιά σε «εναλλακτικές» εκδοχές αυτών των λοιμώξεων (εμβόλια), που θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν μια ανοσολογική απόκριση χωρίς να προσβληθούν από τη μόλυνση.
Και πριν από τους δύο μήνες, η ηλικία στην οποία μπορούμε να ξεκινήσουμε τον εμβολιασμό του μωρού μας, πως θα το προστατεύσουμε;
Προσπαθούμε να επαληθεύσουμε ότι τουλάχιστον οι γονείς και τα άλλα μέλη της οικογένειας που έρχονται σε επαφή με το παιδί είναι εμβολιασμένα για τον ιό της γρίπης και άλλες κοινές εξανθηματικές ασθένειες, υπενθυμίζοντας μας ότι ακόμη και ένα απλό κρυολόγημα μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο για ένα μικρό παιδί. Είναι σημαντικό να κάνετε ορισμένα εμβόλια ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (για παράδειγμα για τον κοκκύτη, για τον SARS-cov-2, για τη γρίπη και πλέον και για τον RSV) προκειμένου να διασφαλιστεί η διέλευση των αντισωμάτων που παράγονται στο αγέννητο παιδί.
Προωθήστε τον θηλασμό
Το μητρικό γάλα είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να χτίσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα του μωρού μας. Μάλιστα, περιέχει ιδιαίτερα αποτελεσματικά αντισώματα, ιδιαίτερα κατά των γαστρεντερικών λοιμώξεων, καθώς και μόρια λακτοφερρίνης και ιντερλευκίνης, που είναι απαραίτητα για την τόνωση των εξελισσόμενων κυττάρων του ανοσοποιητικού.
Τι γίνεται αν το μωρό μου πάρει γάλα φόρμουλας;
Αν και μπορεί να υπάρχουν ορισμένα συστατικά στη φόρμουλα που βοηθούν την ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος του μωρού, ορισμένες πρακτικές μπορούν να το υποστηρίξουν, όπως η επαφή δέρμα με δέρμα μεταξύ του μωρού και των γονέων που παράγει, μεταξύ άλλων αποδεδειγμένων ευεργετικών επιδράσεων, την ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος του μικρού. Η πρακτική «δέρμα με δέρμα», δηλαδή η άμεση επαφή μεταξύ του δέρματος του παιδιού και των γονιών του, μπορεί να εμπλέξει και τον πατέρα με τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα. Εκτός από το ότι έχετε δημιουργήσει μια ξεχωριστή στιγμή, θα έχετε συμβάλει στην ενίσχυση της ανοσοποιητικής άμυνας του παιδιού.
Σωματική άσκηση σε εξωτερικούς χώρους, ακόμα και το χειμώνα!
Ένας από τους πιο δύσκολους μύθους να καταρρίψει κανείς είναι ότι το κρύο κάνει κακό και ότι συμβάλλει με κάποιο τρόπο στην εμφάνιση λοιμώξεων του αναπνευστικού. Αυτό μας ωθεί να αφήνουμε τα παιδιά να παίζουν κυρίως σε κλειστά περιβάλλοντα, όπου ιοί και βακτήρια κυκλοφορούν και μεταφέρονται πολύ πιο αποτελεσματικά από το ένα άτομο στο άλλο. Ο ανοιχτός αέρας, ακόμα κι αν κάνει κρύο, όχι μόνο μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης λοιμώξεων του αναπνευστικού, αλλά έχει αποδεδειγμένο ρόλο στη βελτίωση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ας θυμηθούμε απλώς να καλυπτόμαστε καλά, ενδεχομένως με στρώσεις (μέθοδος του κρεμμυδιού), και να πηγαίνουμε στη φύση ακόμα και το χειμώνα!
Νέοι φίλοι, νέα αντισώματα
Είδαμε πώς η κοινωνικοποίηση, με τις νέες εμπειρίες και τις αλληλεπιδράσεις της, είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος του παιδιού μας. Δεν υπάρχει ακόμη σαφής συναίνεση στη βιβλιογραφία σχετικά με τον αντίκτυπο της πρώιμης σχολικής φοίτησης στη μείωση των λοιμώξεων σε μεταγενέστερες ηλικίες, αν και ορισμένα στοιχεία φαίνεται να υποδεικνύουν επίδραση στην υποβοήθηση της ωρίμανσης του ανοσοποιητικού συστήματος (μέσω των εκκριτικών αντισωμάτων Α). Τι γίνεται με τα κατοικίδια; Εάν δεν υπάρχουν προϋπάρχουσες αλλεργίες, αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι μια ασφαλής αλληλεπίδραση με ένα κατοικίδιο από την παιδική ηλικία αυξάνει τα «καλά» βακτήρια που ζουν στο έντερό μας (την προαναφερθείσα μικροχλωρίδα) και βοηθά στην πρόληψη κάποιων αλλεργικών ασθενειών συμπεριλαμβανομένου του άσθματος.
Θωμάς Παπαλεξανδρής
Παιδίατρος
