«Ανταλλακτικά» κύτταρα

Η «δωρεά του ομφαλικού αίματος» όπως συνηθίζεται να λέγεται είναι μία πράξη που όλοι γνωρίζουμε. Ξέρουμε πως όταν γεννιέται ο άνθρωπος μπορεί να «δωρίσει» τα βλαστοκύτταρά του. Πρόκειται για μία πράξη αλτρουισμού των γονιών του! Κάποιες μητέρες ίσως νιώθουν μετανιωμένες που δεν φύλαξαν ομφαλοπλακουντιακό αίμα στην πολύτιμη εγκυμοσύνη τους.    

Ας δούμε όμως ποια είναι η πραγματικότητα.   Καταρχήν ο όρος «δωρεά ομφαλοπλακουντιακού αίματος» είναι αδόκιμος και  πρέπει να ονομάζεται «συντήρηση βλαστοκυττάρων αίματος του πλακούντα». Αυτό που συλλέγεται είναι το αίμα που ρέει από τον πλακούντα προς το έμβρυο, μέσω του ομφάλιου λώρου. Το αίμα αυτό είναι πλούσιο σε ένα συγκεκριμένο πληθυσμό βλαστοκυττάρων, που ονομάζονται αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα.     

Το βλαστοκύτταρο είναι πολύτιμο σαν κύτταρο για δύο λόγους: δεν έχει ακόμη αποκτήσει εξειδικευμένο ρόλο, γι’ αυτό και μπορεί να μετατραπεί σε περισσότερους τύπους κυττάρων. Έχει μεγάλη αναγεννητική ιδιότητα, δηλαδή να αναπαράγει τον εαυτό του και ταυτόχρονα να δίνει εκατομμύρια νέες θυγατρικές σειρές κυττάρων, που εξειδικεύονται στην συνέχεια και δομούν τους ξεχωριστούς ιστούς των οργάνων. Ορισμένα βλαστοκύτταρα διαθέτουν την ικανότητα να παράγουν κύτταρα ενός τύπου, για παράδειγμα του δέρματος ή άλλου τύπου, όπως του αίματος (λευκά, ερυθρά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια), ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού.    

Δεν είναι γνωστό ακόμη πότε ένα βλαστοκύτταρο αποφασίζει να διαιρεθεί και να αποκτήσει εξειδικευμένο ρόλο. Από την φύση γνωρίζουμε πως στα ερπετά αυτός ο μηχανισμός αναγέννησης των κυττάρων (ειδικά των άκρων), διατηρείται καθ’ όλη την διάρκεια του βίου τους, ενώ στον άνθρωπο η ικανότητα αυτή ανάπλασης περιορίζεται στις πρώτες εβδομάδες οργανογένεσης του εμβρύου και σε μικρό βαθμό στο ήπαρ μέχρι την ενήλικη ζωή. Φαίνεται, όμως, ότι σε πολλές άλλες διεργασίες κατά την διάρκεια της ζωής μας η ύπαρξη αυτών των κυττάρων είναι σημαντική, όπως στην επούλωση των τραυμάτων, στην αναγέννηση της τρίχας ή στην αύξηση του σκελετού των παιδιών. Έχουν ανακαλυφθεί μέχρι και βλαστοκύτταρα εμβρύου στον εγκέφαλο της μητέρας του, σαν ένα παράδειγμα αέναου δεσμού μάνας-παιδιού.     

Όμως, όλα τα βλαστοκύτταρα του αίματος του ομφαλίου λώρου μπορούν να μετατραπούν σε οποιοδήποτε κύτταρο? Η απάντηση είναι πως όχι. Εξαρτάται ποια συγκεκριμένα βλαστοκύτταρα είναι. Κάποια παράγουν μία συγκεκριμένη οικογένεια κυττάρων, άλλα παράγουν οποιοδήποτε τύπο κυττάρων. Τα τελευταία είναι πολύ σπάνια, βρίσκονται στο αμνιακό υγρό ή στο έμβρυο τις πρώτες εβδομάδες της κύησης. Τα βλαστοκύτταρα που κυριαρχούν στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα είναι αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα και δίνουν τις γνωστές σειρές των κυττάρων του αίματος. Τις ίδιες σειρές παράγουμε καθημερινά, από 100 έως 1000 δισεκατομμύρια νέων κυττάρων, από πρόωρες μορφές που βρίσκονται στο μυελό των οστών, έχουν μεγάλη αναπαραγωγική δύναμη και παρότι είναι λίγες σε αριθμό έχουν την δυνατότητα να διατηρούν σταθερό τον αριθμό των κυττάρων του αίματος σε όλη την διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Μία βλάβη σε αυτά τα κύτταρα (χημειοθεραπεία, ακτινοβολία) καθιστά ανεπαρκές το αιμοποιητικό σύστημα, ενώ η θεραπεία στηρίζεται στην μεταμόσχευση του μυελού των οστών. Γι’ αυτό το λόγο είναι πολύτιμα. Μπορούν να δώσουν νέα πνοή στην παραγωγή κυττάρων του αίματος και υποστηρικτικών κυττάρων του μυελού σε περίπτωση της μυελικής ανεπάρκειας (λευχαιμίες, λεμφώματα, μυελώματα, θαλασσαιμίες). Μπορούν να αποκαταστήσουν ελλιπή ένζυμα σε σπάνιες γενετικές παθήσεις και να βοηθήσουν στην κυτταρική «διάσωση» μετά από υψηλές δόσεις χημειο-ραδιοθεραπείας στην θεραπεία όγκων γενικά.       

Όμως τα ίδια οφέλη αποκομίζονται και από την δωρεά του μυελού των οστών. Και μάλιστα ο έλεγχος συμβατού δότη πλέον γίνεται με τον έλεγχο συμβατότητας κυττάρων που βρίσκονται στο σάλιο.       

Είναι λοιπόν σημαντικό να συντηρούμε και να φυλάσσουμε τα κύτταρα του ομφαλικού αίματος των παιδιών μας? Η συντήρηση αυτών των κυττάρων προϋποθέτει την άμεση κοπή του λώρου και τη λήψη του συγκεκριμένου αίματος με τρόπο τέτοιο ώστε να μην ρεύσουν προς το νεογνό, αλλά να τοποθετηθούν σε έναν σάκο φύλαξης και να κρυοσυντηρηθούν. Εφόσον τα κύτταρα αυτά είναι τόσο πολύτιμα και σημαντικά, γιατί να τα στερήσουμε από το μωρό όταν γεννιέται από το να τα φυλάξουμε για το μέλλον? Αν ο ομφάλιος λώρος ήταν η μοναδική πηγή βλαστοκυττάρων, τότε η φύση θα είχε εξελικτικά ευνοήσει τρόπους ώστε τα κύτταρα αυτά να μην χάνονται, να παραμένει προσκολλημένος ο πλακούντας μερικά λεπτά ακόμη στο τοίχωμα της μήτρας και να τα αντλεί στο νεογνό ή να υπήρχε μία «δεξαμενή» βλαστοκυττάρων στον οργανισμό που να τα παρέχει για μελλοντική χρήση. Στην πραγματικότητα τα βλαστοκύτταρα, όπως ειπώθηκε, βρίσκονται ήδη διασπαρμένα στο σώμα μας (στην επιδερμίδα, στην ρίζα των τριχών, στις ρίζες των δοντιών, στο έντερο, στον μυελό των οστών και σε αμέτρητα άλλα σημεία) και είναι έτοιμα εφόσον οι συνθήκες το απαιτούν να βοηθήσουν στην ανάπλαση ενός περιορισμένου τμήματος ιστού.     

Η ποσότητα του αίματος που περιέχεται στον ομφάλιο λώρο επαρκεί για ένα νεογνό, δεν είναι όμως ικανή να αντικαταστήσει την ποσότητα κυττάρων ενός άρρωστου μυελού στην περίπτωση ενός μεγαλύτερου παιδιού ή ενός ενήλικα. Ένα άλλο νομικό παράδοξο είναι το γεγονός πως ο γονέας μπορεί να διαθέσει το αίμα του παιδιού του, στην συγκεκριμένη περίπτωση του ομφαλού, που ανήκει στο ίδιο, έως την στιγμή της απολίνωσης, όμως αμέσως μετά ο νόμος απαγορεύει την αιμοδοσία από τους ανήλικους. Για να αποκτηθεί επαρκής ποσότητα ομφαλικού αίματος ο λώρος πρέπει να απολινωθεί στην άκρη του νεογνού, ενώ ο πλακούντας συνεχίζει να αντλεί αίμα προς τον νεογνό για λίγα λεπτά ακόμη, ο δε χειριστής του σετ μεταφοράς συλλέγει το αίμα με μία σύριγγα και την αδειάζει σε σάκο με το κατάλληλο μέσο συντήρησης. Η τύχη του δείγματος εξαρτάται από την επιλογή των γονέων να φυλάξουν το αίμα αυτό σε ιδιωτική ή δημόσια τράπεζα φύλαξης. Η χρήση του αίματος από άλλους δέκτες γίνεται σε συγκεκριμένα νοσοκομεία, μπορεί όμως να μην χρησιμοποιηθεί διόλου, λόγω των αυστηρών πρωτοκόλλων που αφορούν την συμβατότητα δότη και δέκτη, την ανάγκη συχνών ελέγχων της μητέρας του «δωρητή» νεογνού και της ελάχιστης απαιτούμενης ποσότητας αίματος. Εάν δεν πληρούνται κάποια από αυτά τα κριτήρια τα δείγματα απορρίπτονται. Σε ορισμένες χώρες είναι απαγορευμένη η φύλαξη κυττάρων σε ιδιωτικές ή δημόσιες τράπεζες, με το σκεπτικό ότι εάν ένα άτομο κατά την διάρκεια της ζωής του εμφανίσει νόσο στο μυελό των οστών (λευχαιμία), τα βλαστοκύτταρά του δεν είναι κατάλληλα για μεταμόσχευση, λόγω των μεταλλάξεων που ήδη μεταφέρουν στο DNA τους. Για τον ίδιο λόγω δεν είναι δυνατή η μεταμόσχευση κυττάρων με άγνωστο γενετικό κληροδότημα ανάμεσα σε δύο διαφορετικά άτομα. Ακόμη, δεν είναι γνωστή η επίδραση της κρυοκατάψυξης με υγρό άζωτο στα βλαστοκύτταρα έπειτα από πολλά χρόνια φύλαξης.      

Παρ’ όλα αυτά, η χρήση των πολύτιμων αυτών κυττάρων στην θεραπεία ανίατων ασθενειών είναι πλέον γεγονός (πχ αναιμία Fanconi, λευχαιμίες). Από την δεκαετία του 1980 έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 25.000 αλλογενείς (μεταξύ μη-συγγενών) μεταμοσχεύσεις αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων του ομφαλοπλακουντιακού αίματος, που αντιστοιχούν σε περίπου 2000 μεταμοσχεύσεις ανά έτος διεθνώς.       

Μία από τις περιπτώσεις που αξίζει κάποιος να φυλάξει και να χρησιμοποιήσει το αίμα αυτό είναι η δωρεά μεταξύ αδελφών, ένα εκ των οποίων νοσεί από ανίατη αιματολογική ασθένεια, για παράδειγμα, αποτελώντας ένα λαμπρό παράδειγμα αλτρουισμού και προσφοράς ζωής.

Πηγή: 

«Δημόσια Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού αίματος», Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών