Ήρθε στην γνώση μου η ύπαρξη μιας περιοδεύουσας μικτής επιτροπής “ειδικών” της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας και της Υγείας σε γειτονικό Νομό, που ούτε λίγο ούτε πολύ προσδίδουν σε μικρούς μαθητές του νηπιαγωγείου και του δημοτικού σχολείου, με κάποιες από τις λεγόμενες ειδικές δεξιότητες, την ταμπέλα του “αυτισμού”, του “φάσματος” και της ΔΕΠΥ, έπειτα από οπτική αξιολόγηση, χωρίς να γνωρίζουν ούτε καν επιφανειακά το οικογενειακό υπόστρωμα τέτοιων παιδιών, των βιωμάτων τους και της νευροφυσιολογίας τους.

Μεταξύ των πτυχών που διαφοροποιούν τα αυτιστικά άτομα από τα άλλα, υπάρχουν ορισμένες σταθερές, όπως η δυσκολία στην ανάπτυξη ορισμένων περιοχών γνωστικής και συμπεριφορικής λειτουργίας που θα μπορούσαν να προκληθούν από την κακή ενεργοποίηση των λεγόμενων «κατοπτρικών νευρώνων». Ως γνωστόν, αυτοί είναι νευρώνες που παίζουν θεμελιώδη ρόλο στη μίμηση, στην ανάπτυξη της γλώσσας, στην ανάγνωση και στην κατανόηση των πράξεων, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς των άλλων και οι οποίοι αποδεικνύονται θεμελιώδεις για την ανάπτυξη όχι μόνο της γνωστικής και συναισθηματικής αλλά και της κοινωνικής δεξιότητας του ατόμου. Θα εξηγούσε, μεταξύ άλλων, τη δυσκολία πολλών αυτιστικών ατόμων να σχετιστούν, ανταποκρινόμενα με τρόπο που να θεωρείται ελάχιστα ενσυναίσθητος.

Αυτό αποδείχθηκε με την λειτουργική μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου που έχει δείξει ότι σε αυτιστικά άτομα, σε αντίθεση με τα νευρο-τυπικά, δεν υπάρχει ενεργοποίηση στην κάτω μετωπιαία έλικα του εγκεφάλου, ενώ παρατηρούν ή μιμούνται κάποιες εκφράσεις του προσώπου. Αυτή η αδυναμία στοχασμού θα καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να «μπούνε στη θέση του άλλου» και να συντονιστούν μαζί του, να κατανοήσουν τις πράξεις τους και να γίνουν κατανοητά με τη σειρά τους, και δεδομένου ότι η κατανόηση των προθέσεων και των πράξεων των άλλων διαμορφώνεται ακριβώς στην ικανότητα να τους αναγνωρίζουν και να τους μιμούνται, η δυσλειτουργία σε αυτόν τον τομέα μπορεί να έχει πολύ επιβλαβείς συνέπειες για έναν αναπτυσσόμενο άνθρωπο και για την κοινωνική του ζωή.

Για να κατανοήσετε πώς είναι να ζεις χωρίς αυτή τη λειτουργία, μπορεί να είναι ενδιαφέρον να διαβάσετε το βιβλίο του John Elder Robison, αναπληρωτή Καθηγητή στο Elms College στο Chicopee της Μασαχουσέτης, “Γίνε διαφορετικός. Ιστορίες μιας ζωής με Asperger”, 2023, σελ. 208. Η περίπτωσή του είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα γιατί ο Robison έζησε σαράντα χρόνια χωρίς να γνωρίζει ότι είχε Asperger και όταν ανακάλυψε ότι το είχε, χρησιμοποίησε αυτή τη διάγνωση για να εξηγήσει αναδρομικά το πρώτο μέρος της ζωής του, τον λόγο για ορισμένες από τις συμπεριφορές του και τις αντιδράσεις των άλλων, και στη συνέχεια να κατανοήσει την ανάλογη κατάσταση του γιου του για να μπορέσει να τον βοηθήσει. Θυμάται πώς οι εκφοβιστικοί μορφασμοί της γιαγιάς του κι η μάταιη αναζήτηση λεκτικής επικοινωνίας από την στρεσαρισμένη μητέρα του, που κατέληγαν τελικά και οι δύο να το αφήνουν μόνο σε ένα κενό δωμάτιο, στην ουσία ανατροφοδοτούσαν τον φαύλο κύκλο στα είδη παθολογικά νευρωνικά δίκτυα του μετωπιαίου λοβού του.

Μερικές φορές η ασυνέπεια και η αντίφαση στη συμπεριφορά εκείνων που είπαν ότι τον αγαπούσαν, αλλά ίσως μετά τον κακοποίησαν, φαινόταν ακόμη πιο έντονη και προφανώς δυσκόλευε την κατανόηση αυτού που είχε ακούσει αλλά δεν είχε βιώσει αρκετά. Επομένως το πρόβλημα είναι και επιγενετικό. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας αφηγείται πώς σε όλη του τη ζωή ήταν δύσκολο να κατανοήσει τις πτυχές της μη λεκτικής επικοινωνίας και πόσο αυτή η δυσκολία είναι η βάση πολλών παρεξηγήσεων στις σχέσεις με τα αυτιστικά άτομα, που δεν φαίνεται να έχουν τα εργαλεία για να κατανοήσουν εάν ένα άτομο αστειεύεται ή όχι, αν χρησιμοποιεί υπερβολές ή σοβαρεύει, επειδή τείνουν να κυριολεκτούν σε αυτό που ακούνε, κάτι που τους κάνει να φαίνονται αναίσθητοι μερικές φορές, ενώ απλώς μένουν στο μήνυμα που λαμβάνουν, χωρίς να κατανοούν το μη λεκτικό του κομμάτι, τις αποχρώσεις και τα υπονοούμενα του περιβάλλοντος. Στη συνέχεια, η κατάσταση περιπλέκεται από το γεγονός ότι, δεδομένης της έντονης συναισθηματικότητάς τους, αυτές οι καταστάσεις συχνά αποδεικνύονται πηγές σημαντικής ταραχής και ανησυχίας για αυτά τα άτομα που μπορεί να τα κάνει να ενεργούν απερίσκεπτα στα μάτια των άλλων.

Είναι λοιπόν ζήτημα να μάθουμε όχι μόνο να κατανοούμε και να αποδεχόμαστε τις διαφορές, αλλά να τις εκτιμούμε, δίνοντας ευκαιρίες σε όσους συχνά δεν έχουν καμία και ως εκ τούτου υστερούν. Στην πραγματικότητα, τα αυτιστικά παιδιά μπορεί να έχουν σημαντική γνωστική καθυστέρηση αλλά δεν είναι προορισμένα να παραμείνουν «καθυστερημένα» για πάντα, όπως είπαν κάποτε κάποιοι για αυτά.