‘Κανείς δεν μπορεί να είναι ιδιοκτησία κανενός’    

Σήμερα δεν αμφισβητείται το εάν τα παιδιά έχουν δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά στο παρελθόν η πραγματικότητα ήταν διαφορετική, αφού στερούνταν τα θεμελιώδη δικαιώματα της ζωής τους. Αποτελούσαν περιουσιακό στοιχείο ή αντικείμενο συναλλαγής, η δε τύχη τους βρισκόταν στα χέρια του πατέρα ή κάποιου τοπικού άρχοντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το περιεχόμενο των Δέκα Εντολών (…’τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, κ.ο.κ.). Στο παρελθόν η έννοια της παιδικής ηλικίας ήταν μεν υπαρκτή, αλλά η έλλειψη των βασικών δικαιωμάτων της οφειλόταν στην διαφορετική της σύλληψη.   

Μία σημαντική ώθηση στην κατεύθυνση της κατανόησης της παιδικής ηλικίας εδόθη τον 18^ο αιώνα από τον Διαφωτισμό, όπου τα παιδιά δεν θεωρούνταν πλέον ως ‘μικροί, ατελείς ενήλικες’, αλλά ως πραγματικός σταθμός της ανθρώπινης ζωής.   

Κατά την διάρκεια του 19^ου καθιερώθηκε η υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση (πρωτοεφαρμόσθηκε στο Λιχτενστάιν το 1805). Ακόμη και στις δύο επαναστάσεις, την Αμερικανική το 1776 και την Γαλλική το 1789, ξεκίνησε παράλληλα με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να επιδεικνύεται ενδιαφέρον και για αυτή των παιδιών.  

Κατά την Βιομηχανική Επανάσταση η φτώχεια και η παιδική εργασία καθιστούν την ανάγκη για περιφρούρηση των παιδικών δικαιωμάτων απαραίτητη. Τότε πολλές εταιρείες και κράτη απαγορεύουν την εκμετάλλευση των παιδιών σε βαριά χειρονακτική εργασία. Το 1899 δημιουργούνται στις ΗΠΑ τα πρώτα Δικαστήρια Ανηλίκων.   

Το 1900 η Σουηδή συγγραφέας Έλεν Κέυ ονόμασε τον 20^ο αιώνα ως ‘αιώνα του παιδιού’. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η αγγλίδα Eglantyne Jebb συνέταξε την πρώτη Χάρτα των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που υιοθετήθηκε στις 24/09/1924 από την Γενική Συνέλευση της Κοινωνίας των Εθνών με το όνομα Διακήρυξη της Γενεύης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Περιείχε τα θεμελιώδη δικαιώματα, δεν ήταν όμως δεσμευτική και καταργήθηκε το 1946 με την διάλυση της Κοινωνίας των Εθνών.  

Μετά τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα από πολυετείς προσπάθειες το 1959 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που είχε νομικό και τυπικό χαρακτήρα (όπως το δικαίωμα στο όνομα και στην δωρεάν σχολική εκπαίδευση).    

Αργότερα το 1966 η Γενική Συνεδρίαση του ΟΗΕ προσθέτει επιπλέον λεπτομέρειες στην επίσημη Διακήρυξη (απαγόρευση των διακρίσεων, προστασία από την οικογένεια, την κοινωνία και το κράτος, το δικαίωμα στην εθνικότητα και στην προστασία από το διαζύγιο των γονέων).   

Το 1979 ανακηρύχθηκε ως Διεθνές Έτος Παιδιού και αποτέλεσε αφορμή για μία συμφωνία που θα κατάληγε σε διεθνές δίκαιο.   

Στις 20/11/1989, τριάντα χρόνια μετά την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε την Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που επικυρώθηκε από όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ πλην των ΗΠΑ, της Σομαλίας και του Νότιου Σουδάν.     

Η Σύμβαση περιλαμβάνει τρεις μεγάλες κατηγορίες δικαιωμάτων:

1. Προστασία από κάθε μορφής κακοποίηση, εκμετάλλευση, διάκριση, ρατσισμό
2. Παροχές (εκπαίδευση, υγεία, πρόνοια, ψυχαγωγία)
3. Συμμετοχή: έκφραση γνώμης, πληροφόρηση, ελεύθερο χρόνο-παιχνίδι   

ΘΩΜΑΣ Χ. ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ
ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ