Η καθημερινότητα των ενηλίκων αλλά και των παιδιών έχει κατακλυστεί πλέον τα τελευταία χρόνια από ‘έξυπνες’ συσκευές, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τηλεόραση, που απασχολούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους, εις βάρος της δημιουργικής ψυχαγωγίας, του παιχνιδιού και της άθλησης. Η υπερβολική ενασχόληση με την ‘οθόνη’ επιδρά σε διάφορες πτυχές της φυσιολογικής ψυχοσωματικής υγείας των νεώτερων μελών του πληθυσμού, όπως το περιττό σωματικό βάρος, την συναισθηματική ταλάντευση, την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, τον διαταραγμένο ύπνο και τις μαθησιακές δυσκολίες.   

Με τον ορισμό ‘χρόνος οθόνης’ εννοείται το χρονικό διάστημα που αφιερώνεται για δραστηριότητες μπροστά από μια οθόνη, όπως η τηλεθέαση, η εργασία στον υπολογιστή, τα βιντεοπαιχνίδια.  Ο ‘χρόνος οθόνης’ είναι μία καθιστική δραστηριότητα, που σημαίνει ότι το άτομο είναι σωματικά αδρανές και χρησιμοποιεί πολύ λίγη ενέργεια.       

Η καταπολέμηση του φαινομένου του ‘χρόνου οθόνης’ στους ενήλικες είναι δύσκολη υπόθεση μιας και η καθημερινή ενασχόληση με την οθόνη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εργασίας τους. Το ίδιο δύσκολη είναι και η προσπάθεια αντιμετώπισης της συνήθειας αυτής στα παιδιά και στους εφήβους, αφού η οθόνη σε αυτές τις ηλικίες είναι εθιστική. Αυτό μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά από το 2013, η “Διαταραχή χρήσης του Διαδικτύου” (IUD) προστέθηκε στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Διαταραχών Ψυχικής Υγείας, που δημοσιεύθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία. Η έρευνα απόδειξε όχι μόνο ότι ο χρόνος της οθόνης μπορεί να γίνει μια κανονική συνήθεια που έχει τη δυνατότητα να διαταράξει την καθημερινή ζωή, αλλά και ότι υπάρχουν νευρολογικά στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτόν τον ισχυρισμό. Όπως και στις άλλες εξαρτήσεις, ο ‘χρόνος οθόνης’ δημιουργεί αξιοσημείωτες αλλαγές στη χημεία του εγκεφάλου – κυρίως στην απελευθέρωση της ντοπαμίνης. Αυτός ο νευροδιαβιβαστής παίζει ρόλο και στον εθισμό από ζάχαρη.  Η δράση της ντοπαμίνης στον αναπτυσσόμενο παιδικό εγκέφαλο ακόμη διερευνάται. Τα αποτελέσματα της επίδρασης της οθόνης είναι γνωστά από καιρό και η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) εκτιμά ότι το μέσο παιδί ξοδεύει έως και συνολικά επτά ώρες την ημέρα κοιτάζοντας μια οθόνη, είτε πρόκειται για video game, υπολογιστή, κινητό τηλέφωνο ή τηλεόραση. Έχει αποδειχθεί ότι η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων προκαλεί μειωμένη συγκέντρωση και προσοχή κατά την διάρκεια της διδασκαλίας, ενώ ορισμένες σκηνές κινουμένων σχεδίων έχουν ενοχοποιηθεί για έκλυση επιληπτικών κρίσεων σε παιδιά στην Ιαπωνία.     

Φαίνεται ότι τώρα περισσότερο από ποτέ, τα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο στις οθόνες όλων των ειδών από πολύ μικρή ηλικία. Οι λόγοι, που οι ίδιοι οι γονείς εξηγούν, έχουν να κάνουν με την ευκολία χρήσης των μέσων αυτών από τα παιδιά, της αποδέσμευσής τους για τις λοιπές ασχολίες, της θεώρησης ότι τα μέσα αυτά είναι παιδαγωγικά και βοηθούν το παιδί να συγκεντρωθεί. Με τον καιρό, όμως, η συνήθεια αυτή αντί για ψυχαγωγική και εκπαιδευτική γίνεται καταχρηστική.        

Είναι, συνεπώς, εξαιρετικά σημαντική η οριοθέτηση στην χρήση των ηλεκτρονικών μέσων. 1. Με βάση τις συστάσεις της AAP ο χρόνος που θα πρέπει να επιτρέπει ο γονιός για δραστηριότητα μπροστά από οθόνη υπό οποιαδήποτε μορφή είναι έως και 2 ώρες καθημερινά για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους, ενώ για τα προνήπια έως και 30 λεπτά το πολύ.

2. Θα πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση τηλεόρασης ή pc στο υπνοδωμάτιο των παιδιών, ενώ αποφασίζεται οι υπόλοιπες συσκευές να φορτίζονται όλες μαζί σε ξεχωριστό δωμάτιο το βράδυ. 3. Σωστή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου με δημιουργική ενασχόληση, παιχνίδι και φυσική δραστηριότητα.

4.  Αποφυγή έκθεσης κατά  την διάρκεια των γευμάτων ή πριν τον ύπνο.

5. Οι γονείς μαζί με τα παιδιά τους μπορούν να παρακολουθούν από κοινού εκπαιδευτικά-ψυχαγωγικά προγράμματα και να τα σχολιάζουν κριτικά.

6.  Οι ίδιοι οι γονείς να δώσουν το καλό παράδειγμα μειώνοντας την έκθεσή τους σε οθόνη στις 2 ώρες καθημερινά.

7. Το ‘σερφάρισμα’ στο διαδίκτυο πρέπει να ελέγχεται διακριτικά από τους γονείς ως προς το περιεχόμενο και τον χρόνο που αφιερώνεται.

8. Όσον αφορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι γονείς καλούνται και οι ίδιοι να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και να επιτρέψουν στον έφηβο να τα χρησιμοποιεί με μέτρο.    

Το πώς θα διαχειριστεί ο γονέας την χρήση αυτών των μέσων εξαρτάται από την γνώση των επιπτώσεων της υπέρμετρης χρήσης τους από τα παιδιά και τον ίδιο και το αν θα εκμεταλλευτεί τα θετικά ή τα αρνητικά τους στοιχεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Strasburger VC, Jordan, AB, Donnerstein E. Health Effects of Media on Children and Adolescents. Pediatrics. 2010;125(4):756-767.

2. ‘Κανόνες για την Έκθεση των Παιδιών στην “Οθόνη” ‘, ΕΥΖΗΝ, Εθνική Δράση Υγείας για την Ζωή των Νέων, 2013
ΘΩΜΑΣ Χ. ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ

ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ