Οι ιοί γρίπης υπόκεινται σε συνεχείς μεταλλάξεις, δηλαδή σε μεταβολές στα αντιγονικά χαρακτηριστικά τους (φαινόμενο drift), οι οποίες κατά συνέπεια τους καθιστούν “μη αναγνωρίσιμους” κάθε χρόνο και από το ανοσοποιητικό σύστημα εκείνων που έχουν συναντήσει τη γρίπη το προηγούμενο έτος. Επομένως, κάθε χρόνο αλλάζει και η σύνθεση του εμβολίου γρίπης. Η απόφαση σχετικά με τα ιικά στελέχη που θα συμπεριληφθούν στο εμβόλιο λαμβάνεται από τoν ΠΟΥ, τον προηγούμενο Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, με βάση τα αντιγονικά χαρακτηριστικά των στελεχών ιού της γρίπης που κυκλοφορούν στην τελευταία εποχή της γρίπης.

Χαρακτηριστικά του εμβολίου γρίπης 2018-2019

Στη διάρκεια της εποχιακής γρίπης 2017/2018 στην Ευρώπη, υπήρξε η επικράτηση των ιών της γρίπης τύπου Β (ιδίως της οικογένειας B/Yagamata), μαζί με ένα μεταβλητό ποσοστό, ανάλογα με τη χώρα, των ιών τύπου Α, που ανήκουν στους υποτύπους A (H₃N₂) και A (H₁N₁) pdm09, διαφορετικά για παράδειγμα από ό, τι συνέβη στη Βόρεια Αμερική, όπου προέκυψε η επικράτηση του υποτύπου H₃N₂ του ιού Α. Επίσης, κατά την περίοδο 2017/2018, όπως συνέβη και κατά τα προηγούμενα 3 χρόνια, συνέβη εκ νέου μια αναντιστοιχία (mismatch), δηλαδή μια ασυμφωνία μεταξύ του στελέχους τύπου Β που περιέχεται στο τρισθενές εμβόλιο και του κυκλοφορούντος στελέχους της γρίπης Β, με αποτέλεσμα ένα  τέτοιο τριδύναμο εμβόλιο να έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό στην πρόληψη της νόσου. Το πρόβλημα δεν έχει επηρεάσει εκείνους που έχουν εμβολιαστεί με το τετραδύναμο εμβόλιο, που ήταν από πέρυσι και στην ελληνική αγορά, λόγω της ταυτόχρονης παρουσίας στο τετραδύναμο εμβόλιο και των δύο οικογενειών του ιού τύπου Β. Επομένως, για την εποχή 2018/2019 είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί το τετραδύναμο εμβόλιο, συμπεριλαμβανομένων των αντιγόνων δύο στελεχών Α (Η₁Ν₁ και Η₃Ν₂) και των δύο οικογενειών Β (Victoria και Yamagata), όπως υποδεικνύεται από τη συνάντηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγεία τον προηγούμενο Φεβρουάριο. Μία μόνο οικογένεια Β (Victoria) βρίσκεται αντιθέτως στο τρισθενές εμβόλιο (κυκλοφορεί στο εξωτερικό) με τον κίνδυνο λοιπόν ότι, ακόμη και αν επικρατήσει φέτος ένας ιός Β διαφορετικής οικογένειας, το εμβόλιο χάνει μεγάλο μέρος της αποτελεσματικότητάς του.
Οι συστάσεις για το εμβόλιο της γρίπης, οι κατηγορίες των ασθενών στους οποίους ο εμβολιασμός προσφέρεται ενεργά και ελεύθερα, οι αντενδείξεις, η περίοδος εκστρατείας εμβολιασμού (από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου 2018 και πλέον) παραμένουν αμετάβλητες για την εποχή 2018/2019.
Σύμφωνα  με  το  Εθνικό  Πρόγραμμα  Εμβολιασμών  της  χώρας  μας,  ο αντιγριπικός εμβολιασμός  πρέπει  να  εφαρμόζεται  συστηματικά  σε  άτομα    που  ανήκουν  στις  παρακάτω ομάδες αυξημένου κινδύνου:

1. Εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και λοιποί εργαζόμενοι).

2. Άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω

3. Παιδιά>6  μηνών και  ενήλικες  που  παρουσιάζουν  έναν  ή  περισσότερους  από  τους παρακάτω επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα:

· Άσθμα ή άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες

· Καρδιακή νόσο με σοβαρές αιμοδυναμικές διαταραχές

· Ανοσοκαταστολή (κληρονομική ή επίκτητη εξαιτίας νοσήματος ή θεραπείας).

· Μεταμόσχευση οργάνων

· Δρεπανοκυτταρική νόσο (και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες)

· Σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα

· Χρόνια νεφροπάθεια

· Νευρολογικά ή Νευρομυϊκά νοσήματα

4.  Έγκυες γυναίκες ανεξαρτήτου ηλικίας κύησης.

5.  Λεχωίδες

6.  Θηλάζουσες

7.  Άτομα με Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI) μεγαλύτερο των 40 kg/m2

8.  Παιδιά  που  παίρνουν  ασπιρίνη  μακροχρόνια  (π.χ.  για  νόσο  Kawasaki,  ρευματοειδή αρθρίτιδα και άλλα) για τον πιθανό κίνδυνο εμφάνισης συνδρόμου Reye μετά από γρίπη.

9.  Άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα, τα  οποία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών  από  τη γρίπη.

10. Οι  κλειστοί  πληθυσμοί  (προσωπικό  και  εσωτερικοί  σπουδαστές  σχολείων,  στρατιωτικών και  αστυνομικών  σχολών,  ειδικών  σχολείων  ή  σχολών,  νεσύλλεκτων  στις  ένοπλες  δυνάμεις, τρόφιμοι και προσωπικό ιδρυμάτων κ.ά.). Στρατεύσιμοι στα κέντρα κατάταξης και ειδικά όσοι κατατάσσονται κατά τους χειμερινούς μήνες (Οκτώβριο –Μάρτιο).

11.  Επαγγελματίες όπως κτηνίατροι πτηνοτρόφοι, χοιροτρόφοι, σφαγείς και γενικά άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πουλερικά

Προστασία και ασφάλεια

Η προστασία από τον εμβολιασμό διαρκεί περίπου 6-8 μήνες. Για τον λόγο αυτό, ο εμβολιασμός πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Τα εμβόλια γρίπης είναι αποτελεσματικά (προστατεύουν περίπου 70-80 άτομα από τα 100 εμβολιασμένα), ασφαλή και συνδυάζονται με ελάχιστες παρενέργειες. Ωστόσο, η κάλυψη εμβολιασμού δεν είναι πλήρης, διότι συμβαίνουν αναπόφευκτα γενετικές μεταλλάξεις του ιού στις κυτταρικές καλλιέργειες της προηγούμενης χρονιάς κατά την ανάπτυξη του εμβολίου.Στα παιδιά και στους ενήλικες γενικά χορηγούνται εμβόλια που δεν αποτελούνται από ολόκληρους ιούς αλλά από «υπομονάδες» τους, με το πλεονέκτημα ότι έχουν χαμηλό κίνδυνο σημαντικών ανεπιθύμητων ενεργειών.

Πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι γενικά ήπιες και περιορισμένης διάρκειας: πόνος, ερυθρότητα, οίδημα, σκλήρυνση στο σημείο εμβολιασμού.  Σπανιότερα μέσα σε 48 ώρες: μέτριες γενικές διαταραχές όπως αίσθημα κακουχίας, πυρετός, πόνος στους μυς και στις αρθρώσεις.
Άμεσες αλλεργικές αντιδράσεις μπορεί σπάνια να συμβούν (δεν περιέχεται latex στο εμβόλιο ή στο έμβολο της σύριγγας).

ΘΩΜΑΣ Χ. ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ