Ο ερχομός μια νέας ζωής στο ζευγάρι είναι ό,τι πιο όμορφο του χαρίζει η φύση και μαζί με αυτή ένα μέλλον γεμάτο προσδοκίες, όνειρα, χαρές, λύπες, φωνές και κίνηση, που ξεκινούν ήδη από το εννεάμηνο ταξίδι στην μήτρα. Το νεογέννητο είναι το αποτέλεσμα ενός ταξιδιού εκατομμυρίων ετών, μέσα από εξελικτικά μονοπάτια που έφεραν τον άνθρωπο να είναι ένα από τα τελειότερα πλάσματα πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Θυμίζει στην αρχή απροστάτευτο και μικρό, αλλά μέσα στον εγκέφαλο και στο ίδιο το DNA του κλείνει απίστευτες δυνατότητες, αποτέλεσμα της μακραίωνης εξελικτικής του πορείας. Από τις πρώτες κιόλας μέρες της ύπαρξής του έχει ήδη ξεκινήσει την θαυμαστή πορεία της αναζήτησης του εξωτερικού κόσμου μέσω των αισθήσεων, της αντίληψης, της ευφυΐας και της ικανότητας επικοινωνίας. Η αγκαλιά της μητέρας και του πατέρα από τις πρώτες ώρες ζωής, με τον μητρικό θηλασμό και την περιποίηση και η μετέπειτα χειραφέτησή του θα το καταστήσει άτομο αυτόνομο και ικανό.    

Μετά τον τοκετό αλλάζει ουσιαστικά η ζωή στο ζευγάρι και οι νέοι γονείς καλούνται να προσαρμοστούν στο νέο τους ρόλο. Το άγχος και η αγωνία εναλλάσσεται γρήγορα με τον ενθουσιασμό από τις αντιδράσεις που παρουσιάζει το βρέφος τις πρώτες εβδομάδες ως αποτέλεσμα του υγιούς δεσμού μητέρας-νεογνού μέσω του μητρικού θηλασμού, της στοργικής επαφής και της φροντίδας. Οι πρώτες στιγμές χαρακτηρίζονται από το πλήρες βιολογικό και σωματικό ξεχώρισμα μητέρας-μωρού και η ίδια είναι η μόνη εκπρόσωπός του στο περιβάλλον για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, κάτι που κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης ήταν δεδομένο, μέσω του πλακούντα. Διαμορφώνεται έτσι ένα σύστημα επαφής, μία ‘δυάδα’, που μαζί με την παρουσία του πατέρα (‘τριάδα’) και των οικείων θα πρέπει να ενδυναμωθεί.

Αποτελεί προτεραιότητα για τον παιδίατρο να δοθεί βαρύτητα στις ανησυχίες και τις απορίες των νέων γονέων, που αφορούν τα εξής:

· Υγεία της εγκυμονούσης/εμβρύου

· Περίοδος προσαρμογής μετά τον τοκετό

· Συναισθηματική υγεία της μητέρας

· Ποιότητα του δεσμού της ‘δυάδας’

· Φυσιολογική συμπεριφορά του μωρού

· Σίτιση/μητρικός θηλασμός

·Ύπνος

· Κλάμα

Συχνές ερωτήσεις αφορούν το κατά πόσο το έμβρυο που κυοφορείται είναι υγιές. Ο προγεννητικός έλεγχος περιλαμβάνει μία πλειάδα εξετάσεων  που προσφέρονται στους νέους γονείς με στόχο να πληροφορήσουν ότι τόσο η μητέρα όσο και το κύημα είναι υγιείς. Τα απαραίτητα υπερηχογραφήματα κατά την διάρκεια της κύησης πληροφορούν για την αρτιότητα του εμβρύου και του εμβρυϊκού σάκου, προσδιορίζουν μαζί με τον αιματολογικό έλεγχο της εγκύου την πιθανότητα εμφάνισης συγγενών ανωμαλιών, ενώ οι τακτικές επισκέψεις στον γυναικολόγο και ο έλεγχος λοιμώξεων της κύησης προδικάζουν την υγιή έκβασή της και την προστασία του νεογνού.

Η αρχική γνωριμία του παιδιάτρου με την οικογένεια θα θέσει τον σχεδιασμό ενός πλάνου φροντίδας, ξεχωριστού για κάθε νεογνό και οικογένεια. Ο ίδιος θα βοηθήσει στην δημιουργία μίας ασφαλούς σχέσης του μωρού με το νέο περιβάλλον, που βασίζεται στην σταθερή ικανοποίηση των αναγκών  του (σίτιση, καθαριότητα και σωματική επαφή). 

Προκύπτει, λοιπόν, μία συχνή ανησυχία στους νέους γονείς εάν οι ικανότητες τους στην παρεχόμενη φροντίδα είναι επαρκείς. Η πεποίθησή τους αυτή βασίζεται στην αποκτηθείσα εμπειρία των πρώτων ημερών μετά τον τοκετό. Η πρώτη εξέταση από τον παιδίατρο και η επιβεβαίωση της καλής υγείας του νεογνού, δίνει την βάση για μία καλή και αμοιβαία μελλοντική συνεργασία. Εκτιμάται το φυσικό και ψυχοκοινωνικό περιβάλλον της οικογένειας, τονίζεται ότι η αβεβαιότητα και η κούραση αυτής της περιόδου είναι φυσιολογικές και θα μειώνονται συνεχώς, αρκεί η μητέρα να υποστηριχθεί ψυχολογικά και να ξεκουράζεται επαρκώς. Ο πατέρας και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας θα πρέπει να αναλάβουν ρόλους υποστήριξης. Οι νέοι γονείς αισθάνονται σύγχυση από την πληθώρα αντιλήψεων σχετικά με την ανατροφή, ωστόσο ο παιδίατρος θα αποσαφηνίσει τις διάφορες απορίες σχετικά με την φροντίδα, αφού κάθε νεογνό είναι μοναδικό ως προς τις ανάγκες και τα μηνύματα που εκπέμπει.

Ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δίδεται στην ψυχική υγεία της μητέρας και συχνά η ίδια αναρωτιέται αν παρουσιάζει συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης. Παροδικά συναισθήματα θλίψης, φόβου και άγχους παρουσιάζουν σχεδόν όλες οι μητέρες τις πρώτες 2-3 εβδομάδες μετά την γέννηση, που υποχωρούν χωρίς συνέπειες. Η επιμονή αρνητικών σκέψεων σχετικά με την επάρκεια της φροντίδας, της υγείας του βρέφους και των σχέσεών της με το περιβάλλον και μετά από ένα μήνα πρέπει να αξιολογείται προσεκτικά. Η παθολογική κατάθλιψη επηρεάζει δυσμενώς την ανάπτυξη του μωρού, λόγω της ουδέτερης βλεμματικής επαφής της μητέρας και της ελλιπούς φροντίδας των αναγκών του, με επιπτώσεις μετέπειτα στον λόγο, στο παιχνίδι και στην κοινωνικότητά του. Γενικά πρέπει να ενθαρρύνεται η ίδια να μιλά για το τι νοιώθει, εάν τα συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο διάστημα. Η διατήρηση στην μνήμη του ζευγαριού των πρώτων στιγμών με το μωρό μέσα από φωτογραφίες και βίντεο, οι κοινωνικές επαφές και οι έξοδοι μπορούν να βελτιώσουν την ψυχική διάθεση.  

Άλλοτε οι γονείς ανησυχούν εάν η υπερβολική επαφή με το μωρό τους το κακομάθει αργότερα. Οι στιγμές τρυφερότητας που βιώνει το ζευγάρι με το μωρό του κτίζουν την ψυχική του υγεία μέσα από το αίσθημα ασφάλειας και καλής σχέσης με το πρώτο του περιβάλλον. Οι αγκαλιά ποτέ δεν περισσεύει, αντίθετα  βοηθά στην προσκόλληση του βρέφους με τα άτομα που καθημερινά φροντίζουν τις ανάγκες του. Επιπλέον ενισχύεται ο κύκλος ύπνου/αφύπνισης, διότι το βρέφος με την τρυφερή επαφή αναγνωρίζει σταδιακά τα όριά του και νοιώθει έτσι περισσότερο αυτόνομο και κατά τον ύπνο.     

Αρκετές φορές οι γονείς αναρωτούνται εάν οι αντιδράσεις του μωρού τους στα ερεθίσματα είναι ικανοποιητικές και πότε θα πρέπει να ανησυχήσουν. Τα μωρά γεννιούνται ήδη ‘εφοδιασμένα’ με την ικανότητα να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον. Συγκεκριμένα κινούνται προς τον ήχο της φωνής των γονιών, αντιδρούν στην οσμή του μητρικού γάλακτος, προσηλώνουν το βλέμμα στα πρόσωπα και σε χρώματα και αντιδρούν στα ερεθίσματα αφής με θηλαστικές κινήσεις και αυξημένη σωματική κινητικότητα. Η συνεχής επαφή και αλληλεπίδραση με τον γονέα ενισχύει αυτές τις απαντήσεις. Η δραστηριότητα του νεογνού τις πρώτες ημέρες ζωής εξαρτάται από την ωριμότητά του, τον βαθμό εγρήγορσης και την προσαρμογή στα νέα ερεθίσματα και είναι διαφορετική στο καθένα (ιδιοσυγκρασία). Αφορμή για περαιτέρω έλεγχο αποτελούν η μη αντίδραση στους θορύβους, η μειωμένη εγρήγορση-βλεμματική επαφή καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, η ευερεθιστότητα και η μειωμένη κινητικότητα.     

Το ιδανικότερο ξεκίνημα της ζωής είναι ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός για τα βρέφη τους πρώτους 6 μήνες της ζωής. Ο μαστός αναλαμβάνει το ρόλο του ‘πλακούντα’, ώστε να επιτρέψει την επιβίωση του νεογέννητου. Πέρα από τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά το μητρικό γάλα βοηθά στην προσκόλληση του μωρού με την μητέρα, παρέχοντάς του ένα συνεχές αίσθημα ασφάλειας και κορεσμού της πείνας. Συχνά οι μητέρες ανησυχούν εάν το μητρικό γάλα επαρκεί για τις ανάγκες του μωρού τους. Η γυναίκα είναι έτοιμη από την φύση της να θηλάσει, αρκεί να τοποθετηθεί σε επαφή με το μαστό της από τα πρώτα λεπτά της γέννησης. Το μωρό αντλεί την ποσότητα που χρειάζεται σε κάθε γεύμα και εφόσον είναι ήρεμο και λερώνει τις πάνες του έχει ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Για τις εργαζόμενες μητέρες αξίζει να ξεκινήσουν τον μητρικό θηλασμό έστω και για λίγες εβδομάδες. Ο μητρικός θηλασμός πρέπει να είναι απεριόριστος σε διάρκεια και συχνότητα, να καθοδηγείται από το ίδιο το βρέφος και να γίνεται σε ήρεμο και στοργικό περιβάλλον.     

Οι γονείς συχνά ρωτούν πόσες ώρες κοιμούνται συνήθως τα νεογέννητα. Το πρόγραμμα του ύπνου στην αρχή είναι ακανόνιστο, κοιμούνται έως και 16 συνολικά ώρες την ημέρα και ξυπνούν μόνο για να τραφούν. Αργότερα προσαρμόζονται στην ρουτίνα ημέρας-νύκτας, περνώντας μεγαλύτερα διαστήματα ύπνου το βράδυ. Οι γονείς μπορούν να εκπαιδεύσουν το παιδί τους σε αυτούς τους ρυθμούς, δημιουργώντας ένα ήρεμο σε φωτισμό και θορύβους περιβάλλον την νύκτα και το αντίθετο την ημέρα.       

Το κλάμα είναι η πρώτη μορφή επικοινωνίας του μωρού. Με αυτό το εξελικτικό εφόδιο αναζητεί φροντίδα και ανακούφιση. Πολλές φορές οι γονείς, μολονότι έχουν ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες (τροφή, καθαριότητα, επαφή) δυσκολεύονται να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους κλαίει συχνά το μωρό τους. Από τις πρώτες εβδομάδες το κλάμα αρχίζει να αλλάζει χροιά και η μητέρα ξεχωρίζει τα διαφορετικά είδη κλάματος, αναλόγως τις ανάγκες του μωρού της. Σαν φαινόμενο στην αρχή μπορεί να διαρκεί φυσιολογικά από 2-3 ώρες συνολικά έως και 6 ώρες το πολύ σε περιπτώσεις δυσφορίας, πόνου ή κούρασης. Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνονται να ηρεμούν και να αγκαλιάζουν το μωρό τους όταν κλαίει, να αναγνωρίζουν τους λόγους του εκνευρισμού του, έτσι το ίδιο θα μάθει να ηρεμεί αργότερα από μόνο του.     

ΘΩΜΑΣ Χ. ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ